Basın Mensuplarının Hakları ve İşten Çıkarılma Sürecindeki Düzenlemeler

Basın mensuplarının çalışma koşulları ve işten çıkarılmaları, 5953 sayılı Basın İş Kanunu ile özel olarak düzenlenmiştir. Bu kanun, gazetecilerin iş güvencesini sağlamak, çalışma koşullarını iyileştirmek ve haklarını korumak amacıyla yürürlüğe girmiştir.

Bu yazıda, gazetecilerin işten çıkarılma süreçleri, kıdem tazminatı hesaplaması, yıllık izin süreleri, fazla çalışma saatleri ve diğer çalışanlarla aralarındaki farklar detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

1. Basın İş Kanunu’nun Kapsamı ve Amacı

5953 sayılı Basın İş Kanunu, süreli yayın kuruluşlarında çalışan gazetecilerin iş ilişkilerini ve çalışma haklarını düzenleyen özel bir kanundur. Bu kanun, 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi çalışanlardan farklı olarak, gazetecilerin çalışma şartlarını mesleğin gerekliliklerine göre özel hükümlerle düzenlemektedir.

Basın İş Kanunu kapsamında çalışan gazeteciler:

• Günlük gazeteler, haber ajansları, televizyon ve radyo kanallarında çalışan muhabirler, editörler, yazarlar ve foto muhabirleri,

• Süreli yayınlarda görev yapan köşe yazarları ve araştırmacılar,

• İnternet gazeteciliği alanında faaliyet gösteren ve gazetecilik faaliyeti yürüten bazı çalışanlar

bu kanunun kapsamına girer. Ancak her internet çalışanı otomatik olarak Basın İş Kanunu’na tabi değildir; mahkemeler, çalışanın faaliyetlerini değerlendirerek karar vermektedir.

2. İşten Çıkarılma ve Bildirim Süreleri

Basın İş Kanunu’na tabi gazetecilerin iş sözleşmelerinin işveren tarafından feshedilmesi durumunda, işverenin önceden belirli bir süre içinde gazeteciye bildirimde bulunması zorunludur.

• Meslekte 5 yıldan az çalışanlar: İşveren, en az 1 ay önceden yazılı bildirimde bulunmalıdır.

• Meslekte 5 yıl veya daha fazla çalışanlar: İşveren, en az 3 ay önceden yazılı bildirimde bulunmalıdır.

Genel İş Kanunu’na tabi çalışanlar için bildirim süreleri daha kısadır:

• 6 aydan az çalışanlar: 2 hafta

• 6 ay - 1,5 yıl arası çalışanlar: 4 hafta

• 1,5 yıl - 3 yıl arası çalışanlar: 6 hafta

• 3 yıldan fazla çalışanlar: 8 hafta

Bu bildirim sürelerinin uzun tutulması, gazetecilerin mesleklerindeki sürekliliği koruma ve iş güvencelerini sağlama amacı taşımaktadır.

3. Kıdem Tazminatı Hakları ve Hesaplaması

Basın İş Kanunu’na tabi çalışan gazetecilerin kıdem tazminatı hakları, 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi çalışanlardan farklı olarak düzenlenmiştir.

Gazeteciler için kıdem tazminatı hesaplaması şu şekildedir:

• Bir işyerinde kesintisiz en az 5 yıl çalışan bir gazeteci kıdem tazminatı almaya hak kazanır.

• Kıdem tazminatı hesaplanırken, her yıl için son brüt ücret esas alınır.

• Genel İş Kanunu’na tabi çalışanlar için kıdem tazminatı tavanı uygulanırken, gazeteciler için böyle bir sınır bulunmamaktadır.

Ancak şunu belirtmekte isteriz ki, farklı işyerlerinde çalışmış olması onun kıdem tazminatı hak edişini etkilemez. Bu süre mesleğe başladığı yıldan itibaren dikkate alınır.

Örnek Hesaplama:

10 yıl boyunca aynı işyerinde çalışan bir gazeteci, son brüt maaşı 50.000 TL ise 10 yıl için 500.000 TL kıdem tazminatı alır.

Küsuratlı kıdem sürelerinde ise 6 aydan az olan kısımlar dikkate alınmaz. Küsuratı 6 ayı aşan kıdemlerde küsurat için de kıdem tazminatı hesaplanmalıdır. İlk sözleşme yılında bu miktar hesaplanmaz.

Genel İş Kanunu’na tabi çalışanların kıdem tazminatında üst sınır bulunurken, gazetecilerin kıdem tazminatı hesaplamasında herhangi bir üst limit uygulanmamaktadır.

Bu durum, gazetecilerin iş güvencelerini artırmayı ve emeklerinin karşılığını tam olarak almasını sağlamayı amaçlamaktadır.

4. Yıllık İzin Süreleri

5953 sayılı Basın İş Kanunu’nun 21. maddesine göre, gazetecilerin yıllık izin süreleri şu şekildedir:

• İlk 10 yıl boyunca: Yıllık izin süresi 4 hafta (28 gün)

• 10 yıldan fazla kıdemi olanlar: Yıllık izin süresi 6 hafta (42 gün)

Genel İş Kanunu’na tabi çalışanların yıllık izin süreleri ise şu şekildedir:

• 1-5 yıl çalışanlar: 14 gün

• 5-15 yıl çalışanlar: 20 gün

• 15 yıldan fazla çalışanlar: 26 gün

Bu düzenleme, gazetecilerin çalışma saatlerinin düzensizliğini ve ağır çalışma koşullarını göz önünde bulundurarak geliştirilmiştir.

5. Fazla Mesai ve Gece Çalışmaları

Basın mensuplarının fazla çalışma süreleri ve gece çalışmaları, 5953 sayılı Kanun’un 14. maddesi kapsamında özel olarak düzenlenmiştir.

• Günlük çalışma süresi en fazla 8 saattir.

• Fazla mesai ücretleri, normal çalışma ücretinin %50 fazlası olarak ödenir.

• Gece 24.00’ten sonra yapılan çalışmalar için ücret bir kat artırılarak ödenir.

• Günlük toplam çalışma süresi 11 saati geçemez.

  
  

Genel İş Kanunu’na tabi çalışanlarda fazla mesai ücretleri yalnızca %50 zamlı olarak hesaplanırken, gazetecilerin gece çalışmaları için ek zam uygulanmaktadır.

Bu bilgilere ek olarak, Kitle iletişim araçlarında ortaya çıkan teknolojik gelişmeler, gazetecilik ve medya alanında köklü değişikliklere neden olmuştur. İnternet teknolojisiyle birlikte, geleneksel medya ve gazetecilik anlayışı biçim değiştirmiştir. Haberlere ulaşmak yönünden geleneksel gazeteciliğin (basılı yayın, radyo ve televizyon) yerini dijital uygulamalar (internet haber siteleri, sosyal medya platformları vb.) almaya başlamıştır. Gazetecilik faaliyetleri başta olmak üzere çeşitli amaçlara hizmet eden çok sayıda dijital yayın platformu ortaya çıkmıştır. Medya ve gazetecilik alanında yaşanan bu gelişmeler, Türk basın mevzuatında bir süre kendine karşılık bulamamıştır. Bu eksikliği gidermek ve mevzuatta gerekli değişiklikleri yapmak adına düzenlenen ve 12.03.2014 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Adalet Komisyonu Başkanlığına sunulan “Basın Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı” taslağı ise hükümsüz kalmıştır. Nihayet 18.10.2022 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 7418 sayılı Kanunla, 5187 sayılı Basın Kanununa ve 5953 sayılı Basın İş Kanununa internet haber sitelerine ilişkin çeşitli hükümler eklenmiştir. Böylelikle öngörülen koşulları yerine getiren internet haber siteleri Basın Kanunu kapsamına; internet haber sitelerinde fikir ve sanat işlerinde çalışan kimseler ise Basın İş Kanununun kapsamına alınmıştır.

6. Sonuç ve Değerlendirme

Basın mensupları, işten çıkarılma süreçlerinde daha uzun bildirim sürelerine ve kıdem tazminatı haklarına sahiptir.

Yıllık izin süreleri, ilk 10 yıl için 4 hafta, 10 yıldan sonra ise 6 hafta olarak düzenlenmiştir.

Fazla mesai ve gece çalışmaları için diğer meslek gruplarına kıyasla daha yüksek ücret ödenmektedir.

Gazetecilerin kıdem tazminatında herhangi bir tavan sınırı bulunmamaktadır.

İş güvencesi daha kapsamlı düzenlenmiş olup, keyfi işten çıkarmaların önüne geçmek amacıyla işverenlerin belirli şartları yerine getirmesi gerekmektedir.

Gazetecilerin meslekleri gereği yoğun tempoya ve düzensiz çalışma saatlerine maruz kalmalarından dolayı çalışma hakları, genel işçilerden farklı olarak daha ayrıntılı düzenlenmiştir.

Eğer basın mensubu olarak işten çıkarılma, fazla mesai ödemesi veya yıllık izin haklarınız konusunda bir sorun yaşadıysanız, hukuki destek almak için bir avukata danışmanız önemlidir.

Hukuki danışmanlık almak için bizimle iletişime geçebilirsiniz!